Janusz pyta: Czy wapń jest ważnym składnikiem pokarmowym dla świń? Czy wapń to to samo co kreda czy wapno? Co warto wiedzieć o wapniu, układając receptury pasz dla świń?
Układając kolejną recepturę paszy dla świń raczej rzadko traktujemy wapń jako ważny składnik pokarmowy podlegający szczególnemu ograniczeniu i bardzo precyzyjnemu dawkowaniu w stosunku do innych składników, w tym szczególnie do fosforu ogólnego (lub przyswajalnego). Może dlatego, że wapń jest łatwo dostępny i stosunkowo tani w porównaniu do innych surowców paszowych. To prawda, bo bogate w wapń wapienie występują powszechnie na całym świecie, są łatwe do wydobycia i praktycznie niewiele kosztują. Do wapieni należy m.in. kreda, skała osadowa zawierająca głównie kalcyt (węglan wapnia CaCO3), stosunkowo bardzo czysta i nie zawierająca zbyt wielu domieszek.
Ale chwileczkę! Może zanim powiemy więcej o roli wapnia jako ważnego składnika pokarmowego w żywieniu świń, uporządkujmy nazewnictwo, abyśmy mówili o tym samym. Bo wapń to nie to samo co wapień, wapno czy kreda! Warto pamiętać, że to całkiem różne surowce i produkty…
Wapń (Ca, łac. calcium) to pierwiastek chemiczny z grupy berylowców (metale ziem alkalicznych). Najważniejsze związki wapnia (pierwiastka) to tlenek wapnia, nadtlenek wapnia, wodorotlenek wapnia oraz wiele soli, na przykład węglan wapnia, azotan wapnia czy węglik wapnia. W przyrodzie najwięcej wapnia znajduje się w wapieniach (kamieniu wapiennym), skałach osadowych zbudowanych głównie z węglanu wapnia (CaCO3).
Poprzez kruszenie i mielenie wapieni, zwłaszcza jego najczystszej postaci, czyli kredy, a potem frakcjonowanie powstałej mączki otrzymujemy różne rodzaje wyrobów wapiennych, najprościej mówiąc: kredy pastewne (paszowe), nawozowe i techniczne (różnią się one granulacją i zawartością wapnia Ca).
Kreda pastewna (PN R-64802/96) może być zwykła (granulacja od 0,0-1,0 mm), drobnoziarnista (granulacja od 0,3-1,2 mm) lub gruboziarnista (granulacja od 1,0-4,0 mm). Kreda zwykła i drobnoziarnista są przeznaczone głównie dla trzody chlewnej, natomiast gruboziarnista dla drobiu. W składzie kredy pastewnej jest 97,2% węglanu wapnia (dla porównania: w kredzie technicznej jest ponad 98% węglanu wapnia, a w kredzie (wapnie) nawozowej 85-95% węglanu wapnia). Oznacza to, że w 1 kg kredy pastewnej jest 38,9% wapnia Ca. Warto pamiętać, że 1 kg kredy pastewnej to nie jest 1 kg wapnia Ca!
W procesie prażenia wapienia (kamienia wapiennego) powstaje wapno, a dokładniej wapno palone (tlenek wapnia CaO), wykorzystywane w budownictwie i przemyśle chemicznym. Warto pamiętać, że nigdy nie należy używać wapna palonego jako składnika pasz, gdyż po zmieszaniu wapna palonego z wodą następuje gwałtowna reakcja połączona z wydzielaniem dużej ilości ciepła i powstaje wodorotlenek wapnia Ca(OH)2.
Powszechnie wiadomo, że 99% wapnia w organizmie znajduje się w kościach i zębach. Metabolizm wapnia w jest ściśle związany z przemianami fosforu. Oba makroelementy są w sposób ciągły odkładane w kościach i w miarę potrzeb z nich pobierane, przy czym proces akumulacji wapnia w kościach nie zachodzi bez jednoczesnej akumulacji fosforu. Co więcej, do prawidłowego przebiegu tych procesów niezbędna jest też obecność witaminy D. Metabolity witaminy D przy współdziałaniu hormonów przytarczycznego PTH i kalcytoniny (hormony odpowiadające za regulację hormonalną gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie) regulują procesy homeostazy Ca i P w całym organizmie.
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że tylko 30-60% spożywanego wapnia jest wchłaniane z przewodu pokarmowego, a z tego organizm w dalszych przemianach wykorzystuje 85-95%. Witamina D zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. Ogólnie poziom wchłaniania i retencji wapnia zależą od ilości spożytego w paszy wapnia, stosunku Ca:P, wieku świni oraz aktualnego zapotrzebowania na rozwój organizmu (wzrost, trawienie, laktacja).
Stosunek Ca:P ma istotne znaczenie, jeśli zawartość wapnia lub fosforu w paszy jest poniżej aktualnego zapotrzebowania przez organizm. Jeśli w paszy jest stosunkowo niewielki nadmiar wapnia i fosforu, to wzajemny stosunek Ca:P nie ma już takiego znaczenia; organizm sam reguluje procesy wchłaniania, przemiany i wydalania wapnia i fosforu. Stosunek Ca:P oparty na zawartości wapnia do fosforu ogólnego w paszy dla świń (typowa pasza zbożowo-sojowa) powinien mieścić się w granicach 1:1 do 1,25:1, natomiast jeśli do wyliczeń przyjmowana jest zawartość fosforu przyswajalnego, to stosunek ten może być szerszy i powinien wynosić 2:1, a nawet 3:1.
Warto też wiedzieć, że jeśli stosunek Ca:P jest szerszy (za dużo wapnia w stosunku do fosforu), to wolniejsze jest tempo wzrostu świń i spada dzienne spożycie paszy. Przy zawyżonej ponad zapotrzebowanie ilości fosforu w paszy zwiększa się ilość fosforu wydalanego do środowiska. Zwężenie stosunku Ca:P (ogólny) z 2:1 na 1,2:1 powoduje zwiększenie efektywności działania zawartej w paszy fitazy, co poprawia tempo wzrostu i wykorzystanie paszy, a także usprawnia procesy trawienia i wchłaniania wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego oraz formowania kości.
Opr.: ACONAR
