Karol Wierzchosławski, Magdalena Gajak
SAN-VIT Gniezno

Przegląd oraz praktyczna ocena różnych metod wykrywania
ciąży u loch

Najważniejszym ogniwem a zarazem jednym z punktów krytycznych w produkcji trzody chlewnej jest rozród. Dla prawidłowej oceny fermy podstawowe znaczenie mają jej wskaźniki produkcyjne (m.in.: indeks wyproszeń, skuteczność krycia, procent wyproszeń), decydują one bowiem o ekonomice produkcji gospodarstwa. Efektywność rozrodu loch w dużej mierze zależy od prawidłowej organizacji produkcji (managementu oraz jakości pracy), warunków zoohigienicznych oraz statusu zdrowotnego stada.

Istotnym elementem dla świadomie prowadzonego rozrodu jest prawidłowa diagnostyka ciąży. Idealna metoda detekcji ciąży u loch powinna cechować się 100% skutecznością, prostotą i łatwością wykonania przy jak najmniejszych nakładach finansowych, powinna również umożliwić pewną diagnozę w jak najkrótszym czasie, najlepiej przed upływem 17-24 dni od momentu krycia naturalnego czy inseminacji. Do tej pory nie opracowano jednej uniwersalnej i idealnej metody spełniającej powyższe kryteria, jednakże mamy do dyspozycji kilka innych, które to właściwie zastosowane, pozwalają osiągnąć zadowalające wyniki. Celem niniejszego artykułu jest ich omówienie oraz przedstawienie praktycznych aspektów ich zastosowania w fermach trzody chlewnej.

1. Odsetek zwierząt niepowtarzających (wskaźnik non return) Najstarsza i najbardziej popularna metoda, polegająca na wykrywaniu zwierząt powtarzających ruję w okresie 17-24 dni po kryciu, co świadczy, że nie zaszły one w ciążę w poprzednim cyklu płciowym. Skuteczność tej metody jest bardzo różna i waha się od 40% do nawet 98%. Tak duża rozpiętość powodowana jest wieloma czynnikami i to niestety często niezależnymi od zwierząt, np. czynnikami organizacyjnymi (niewłaściwe wyszukiwanie rui, brak pracy z knurem) a także czynnikami biologicznymi (cysty jajnikowe, ciche ruje, wczesna śmierć zarodkowa). Prawidłowe wyszukiwanie zwierząt powtarzających ruję powinno odbywać się co najmniej dwa razy dziennie oraz zawsze w obecności samca, należy zachować również kilkudziesięciominutowy odstęp po karmieniu zwierząt. Elementem w znaczny sposób ułatwiającym pracę z lochami jest solidnie prowadzona dokumentacja zootechniczna. Często jednak czynność ta jest przez właścicieli zwierząt czy obsługę lekceważona. Niestety, konsekwencje bywają dotkliwe.

2. Testy hormonalne
a) Oznaczanie poziomu progesteronu we krwi – metoda polega na laboratoryjnym badaniu próbek krwi od loch pobranych w okresie 17-24 dni po kryciu. Poziom progesteronu u loch ciężarnych wynosi wtedy > 5ng/ml. Skuteczność tej metody sięga w warunkach terenowych 90-95%. Wyniki fałszywie dodatnie spowodowane są głównie przedłużającym się cyklem, związanym z dysfunkcją jajników - ciałka żółte rzekomo ciążowe, cysty lutealne (twory powstające na jajniku wskutek wadliwego działania systemu hormonalnego lochy), które mają zdolność produkcji progesteronu, mimo braku ciąży a także zjawisko wczesnej śmierci zarodkowej.
b) Oznaczanie poziomu estrogenów we krwi – test ten wykorzystuje fizjologiczne zjawisko pojawienia się siarczanu estronu w surowicy krwi ciężarnej lochy po 25-30 dniach od zapłodnienia, hormon ten produkowany jest wyłącznie przez rozwijające się w macicy zarodki, stąd skuteczność metody jest bardzo wysoka i sięga 98%.
c) Oznaczanie poziomu prostaglandyn (PGF2alfa) – zasada testu polega na oznaczeniu zawartości PGF2alfa w surowicy krwi loch około 13-15 dnia po kryciu, kiedy to w przypadku ciąży fizjologicznie poziom prostaglandyn jest bardzo niski (< 200pg/ml) i świadczy o braku luteolizy ciałek żółtych na jajniku. Metoda ta ma zastosowanie w celu rozpoznania bardzo wczesnej ciąży, jednak jej skuteczność nie przekracza 90%. Metody hormonalne, pomimo dość wysokiej czułości, nie znalazły jak do tej pory szerszego zastosowania w praktyce z powodów dużych nakładów pracy związanych z pobieraniem materiału do badań oraz kosztem ich wykonania. Pewne nadzieje związane są z opracowaniem metod oznaczania poziomu estrogenów w kale lub moczu ciężarnych samic, co uczynić może tą metodę znacznie prostszą i bardziej praktyczną.