Eugeniusz R. Grela, Karol Rudnicki

Instytut Żywienia Zwierząt AR w Lublinie

Chelaty mineralne w żywieniu świń

W optymalizacji żywienia świń, obok podstawowych składników odżywczych, uwzględnia się składniki mineralne. Ich dostępność zależy, m.in. od formy połączeń poszczególnych pierwiastków.

Oprócz dotychczas stosowanych soli żelaza, miedzi, cynku, manganu, selenu i kobaltu wprowadzane są organiczne połączenia w postaci chelatów lub innych związków w połączeniach organicznych (ryc. 1).

Chelaty to specyficzne kompleksy jonów metali z aminokwasami posiadające w swojej strukturze silne, podwójne wiązania kowalencyjne. Chelaty o niskiej masie cząsteczkowej (poniżej 1 500 daltonów) łatwiej przenikają barierę jelitową (ryc. 2) i są efektywniej wykorzystywane przez organizm prosiąt i tuczników, a przez to mogą lepiej przyczyniać się do ograniczenia skutków niedokrwistości lub innych negatywnych następstw występujących w chowie świń.

Dzięki specyficznej budowie i wysokiej przyswajalności chelaty nie wchodzą w reakcje z wodorotlenkami, węglanami, fosforanami oraz tlenkami i mogą być w pełni wykorzystywane. Chelaty mogą być doskonałym uzupełnieniem minerałów dla zwierząt o wysokiej produkcji, rozpłodników oraz osobników o obniżonej odporności czy o upośledzonym wchłanianiu. Można przy tym zmniejszyć ilość składnika mineralnego dodawanego do paszy, a zwiększone zatrzymanie w organizmie zmniejszy jednocześnie obciążenie dla środowiska wydalanymi z kałem i moczem pierwiastkami.

Chelaty można więc traktować jako naturalne środki transportu składników mineralnych z treści przewodu pokarmowego do krwi. Składniki mineralne są w chelatach najczęściej włączone w struktury związków organicznych: kwasów organicznych, aminokwasów, peptydów, sacharydów (ryc. 1). Elementy mineralne nieorganiczne muszą być uaktywnione, np. Fe³⁺ do Fe²⁺, aby mogły zostać przetransportowane przez bariery ścian przewodu pokarmowego zwierząt. Składniki mineralne ulegają więc przemianie do wolnych jonów i w tej postaci są absorbowane. Mogą jednak tworzyć kompleksy lub być całkowicie związane z innymi składnikami pokarmowymi, stając się wówczas trudno albo całkowicie niedostępne dla zwierząt. Dlatego też w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie chelatowo związanymi źródłami mikroelementów, często opisywanymi też jako biopleksy mineralne. W tej postaci są one łatwiej pobierane, transportowane i wchłaniane w przewodzie pokarmowym niż normalne jony metali. Wykazują się także większą trwałością i są zabezpieczone przed  niekorzystnym działaniem ze strony innych składników pokarmowych, np. niektórymi frakcjami włókna pokarmowego, które mogą redukować ich wchłanianie.

Poza większą biologiczna dostępnością, organiczne formy są także bardziej bioaktywne. Odmienne wchłanianie i transport oraz metabolizm powoduje, że są one efektywniejsze w docieraniu do tkanek. Przykładem jest zastosowanie biopleksu Cu, który znacząco zwiększa poziom Cu w wątrobie bez zmiany w osoczu poziomu ceruloplazminy. Ochronna struktura form organicznych pierwiastków zapobiega zaburzeniom podczas transportu w przewodzie pokarmowym i zapewnia większą absorpcję, dzięki temu retencja związków mineralnych jest zwiększona i zmniejsza się wydalanie wielu składników do środowiska. Jest to istotne wobec ograniczenia przez stosowne rozporządzenia UE (Nr 1334/2003, obowiązujące w Polsce od 26.01.2004) dopuszczalnych ilości niektórych mikroelementów w mieszankach pełnodawkowych dla trzody chlewnej (tab. 1).

Tabela 1. Zawartość mikroelementów w mieszankach dla świń

EU, Nr 1334/2003 z 25 lipca 2003

Cały artykuł w: Trzoda Chlewna (2007) Nr 11, str. 75 – 79