Tomasz Stadejek

Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach

Zakład Chorób Świń

Laboratorium Referencyjne OIE ds. PRRS

Serologiczne rozpoznawanie zespołu rozrodczo-oddechowego świń (PRRS)

Zespół rozrodczo-oddechowy świń (porcine reproductive and respiratory syndrome – PRRS) pojawił się w Europie, Ameryce Północnej i Azji na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku. Stale uważany jest za główną przyczynę strat producentów trzody chlewnej na całym świecie.

Objawy kliniczne tej wirusowej choroby zależą w największym stopniu od tego jakie świnie ulegają zakażeniu wirusem. W przypadku wrażliwych loszek lub loch objawy kliniczne to obniżona skuteczność krycia, przedwczesne porody lub ronienie w końcowej fazie ciąży, rodzenie się słabych prosiąt. Niekiedy objawy te są zauważalne dopiero po dokładnej analizie danych dotyczących wydajności rozrodu. W przypadku zakażenia prosiąt czy warchlaków mogą występować zaburzenia ze strony układu oddechowego. W tym wypadku objawy mogą być wywołane nie tylko zakażeniem PRRSV ale również drobnoustrojami towarzyszącymi. W przypadku ferm o wysokim statusie zdrowotnym objawy te mogą być łagodne.

Objawy ze strony układu rozrodczego są zależne również od tego czy wirus zakaża stado pozbawione odporności na PRRSV, czy też jest to stado, gdzie wirus uprzednio już był wykryty. W pierwszym przypadku słabiej lub silnie wyrażone zaburzenia mogą wystąpić u wszystkich loch stada podstawowego. W drugim natomiast mogą być najwyraźniejsze u nowo wprowadzonych loszek remontowych. Wynika to z faktu, że zwykle lochy po przechorowaniu zakażenia są odporne na powtórny kontakt z wirusem i stado ulega stabilizacji a krążenie wirusa utrzymuje się jedynie wśród warchlaków i na tuczu. Objawy u loch będą zależne również od fazy ciąży w jakiej doszło do zakażenia. W zasadzie typowe objawy PRRS (ronienie, rodzenie martwych lub słabych prosiąt) mogą wystąpić jedynie w przypadku zakażenia loch w trzecim trymestrze ciąży. Wcześniejsza infekcja przebiega bezobjawowo.

 Wirus PRRS jest nie tylko czynnikiem etiologicznym tego syndromu ale prawdopodobnie również bierze udział jako czynnik dodatkowy w innych chorobach, spośród których należy wymienić poodsadzeniowy, wielonarządowy zespół wyniszczający (PMWS). Chociaż nie wyjaśniono dokładnie mechanizmów tej zależności, to PMWS występuje znacznie częściej, lub przybiera znacznie ostrzejszą formę w stadach, gdzie krąży PRRSV.

Duże straty związane z PRRS i innymi chorobami, gdzie PRRSV bierze udział, często skłaniają hodowców do podejmowania wysiłków zmierzających do zwalczania wirusa zarówno przy użyciu metod organizacyjnych jak i szczepień. Wszelkie działania w tym kierunku bezwzględnie muszą być oparte na właściwym rozpoznaniu laboratoryjnym. Objawy kliniczne mogą jedynie nasuwać podejrzenie choroby, ponieważ nie są charakterystyczne. W rozpoznawaniu zakażeń PRRSV możliwe jest zastosowanie wielu różnych technik laboratoryjnych wykrywających wirusa, jego białka czy RNA, lub przeciwciała skierowane przeciw jego antygenom. Ze względu na szybkość i stosunkowo niski koszt badania najpowszechniej stosowany jest test ELISA. Należy jednak pamiętać, że badanie serologiczne pozwala na retrospektywną ocenę sytuacji. Swoiste przeciwciała wykrywane są najwcześniej w około 14 dni po zakażeniu wirusem a następnie zanikają po 4 - 6 miesiącach. Na serokonwersję wpływają takie czynniki jak szczep wirusa, jego dawka, droga zakażenia, wiek świni i obecność czynników immunomodulujących.

Badanie serologiczne odpowiedniej liczby surowic dostarcza precyzyjnych informacji, nie tylko potwierdzających występowanie klinicznej postaci PRRS, ale również umożliwiających w przybliżeniu określić na jakim etapie zakażenia znajduje się stado (faza ostra czy przewlekła, stado niestabilne czy stabilne). Badania serologiczne są pomocne również przy ocenie skuteczności aklimatyzacji loszek. Obecność przeciwciał jest dowodem, że aklimatyzowane zwierzęta uległy zakażeniu wirusem. Po upływie kilku tygodni od wykrycia przeciwciał takie loszki najprawdopodobniej zwalczyły zakażenie, uodporniły się i bezpiecznie mogą być włączone do stada podstawowego, nawet jeśli jest ono niestabilne.