Zygmunt Pejsak

Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Biegunki prosiąt, warchlaków i tuczników – przyczyny i zwalczanie

część I. Kolibakterioza i beztlenowcowa enterotoksemia prosiąt ssących

Przyczyną chorób biegunkowych prosiąt mogą być czynniki bakteryjne, wirusowe, błędy w żywieniu zarówno karmiących loch jak i rosnących prosiąt a także istotne błędy w organizacji i zarządzaniu produkcją, w tym w postępowaniu z nowo narodzonymi prosiętami. Choroby biegunkowe są zasadniczą przyczyną strat prosiąt w okresie od urodzenia do około 2 tygodni po odsadzeniu. Straty te wynikają zarówno z padnięć prosiąt jak i z zahamowania przyrostów ich masy ciała.

W zdecydowanej większości gospodarstw najczęstszą bakteryjną przyczyną biegunek jest powszechnie znana kolibakterioza. Czynnikiem decydującym o wystąpieniu tej choroby jest pałeczka okrężnicy (Escherichia coli) – stąd nazwa jednostki chorobowej. Większość szczepów pałeczki okrężnicy bytuje w przewodzie pokarmowym prosiąt, nie wywołując żadnych objawów chorobowych. Niektóre jednak komórki bakteryjne mają zdolność wytwarzania czynników chorobotwórczości, którymi są:

zdolność do zasiedlania (adhezji) E. coli do powierzchni komórek (enterocytów) jelita cienkiego i intensywnego namnażania się w nim oraz

uwalnianie przez E. coli czynników toksycznych (zwanych enterotoksynami), które są przyczyną biegunki.

Po zasiedleniu przez E. coli nabłonka jelita cienkiego bakterie te zaczynają wytwarzać i uwalniać substancje toksyczne działające bezpośrednio na komórki jelitowe. Rezultatem tego są: uwolnienie przez komórki jelit bogatego w elektrolity płynu, zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej, odwodnienie, spadek temperatury wewnętrznej, zaburzenia w układzie oddechowym i krążenia a więc objawy składające się na obraz syndromu biegunkowego.

W zależności od terminu ujawnienia się kolibakteriozy rozróżniamy 3 jej formy:

- kolibakteriozę prosiąt noworodków,

- kolibakteriozę adaptacyjną – ujawniającą się około trzeciego tygodnia życia,

- kolibakteriozę okresu odsadzeniowego.

Najgroźniejszą formą fest kolibakterioza prosiąt noworodków.

Jak wynika z szeregu publikacji, z powodu kolibakteriozy noworodków ginie od 15 do 20% urodzonych prosiąt. Padają na nią oseski w okresie 24-96 godzin po porodzie. W miocie choroba rozprzestrzenia się bardzo szybko, jednak często zdarza się, że dotyczy tylko części prosiąt; zazwyczaj nie u wszystkich prosiąt w miocie stwierdza się biegunkę. Ta cecha kliniczna wskazuje, że przyczyną obserwowanej w chlewni biegunki są bakterie a nie wirusy (w przypadku biegunkowych chorób wirusowych z reguły zachorowują wszystkie prosięta w miocie oraz wszystkie mioty znajdujące się na porodówce). Kał biegunkowy jest płynny, żółty i cuchnący. Oseski bardzo szybko chudną – z powodu utraty płynów, stają się osowiałe, coraz rzadziej pobierają mleko matki, w końcu zapadają w śpiączkę spowodowaną niedoborem glukozy.