Zygmunt Pejsak
Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
Biegunki prosiąt ssących, warchlaków i tuczników.
Część III. Biegunki warchlaków i tuczników –
rozrostowe zapalenie jelit
Pojęcie to dotyczy następujących jednostek chorobowych: rozrostowego zapalenia jelit, dyzenterii, spirochetozy jelitowej, salmonelozy i włosogłówczycy. Szczególne znaczenie gospodarcze ma powszechnie występujące rozrostowe zapalenie jelit oraz coraz częściej pojawiające się dyzenteria i salmoneloza.
Rozrostowe zapalenie jelit
Rozrostowe zapalenie jelit (proliferative enteropathy, PE), określane również jako zapalenie jelita biodrowego (ileitis), jest chorobą warchlaków i tuczników o dużym znaczeniu gospodarczym, stwierdzaną coraz powszechniej na całym świecie. Choroba charakteryzuje się rozrostowym zapalenie błony śluzowej, zwłaszcza jelita biodrowego, zmiany te mogą też wystąpić w jelicie czczym, ślepym i początkowych odcinkach okrężnicy..
Czynnikiem etiologicznym jest Lawsonia intracellularis – bakteria, która w przeciwieństwie do większości innych bakterii rosnących na pożywkach sztucznych, płynnych i stałych, rozmnaża się wyłącznie wewnątrz komórek eukariotycznych, zwłaszcza w cytoplazmie komórek nabłonka jelit.
Jak wynika z najnowszych danych pierwszymi miejscami infekcji jest jelito czcze i biodrowe. W kolejności, w następstwie stałego z tych odcinków siewstwa, do około 29 dnia po infekcji zakażeniu ulega jelito ślepe, okrężnica i jelito proste. W konsekwencji przeciwciała swoiste pojawiają się w surowicy krwi około 15 dnia po zakażeniu i wykrywalne są do około miesiąca po wniknięciu drobnoustroju do organizmu. Miejscowa odporność humoralna wydaje się być bardziej krótkotrwała niż systemowa odporność humoralna i odporność komórkowa.
Choroba przebiega wśród objawów biegunki, wychudzenia i ogólnego osłabienia, pomimo właściwego żywienia i odpowiedniej pielęgnacji. Obecnie wyróżnia się dwie kliniczne postacie PE – chroniczną, występującą przede wszystkim u świń między 14 a 20 tygodniem życia oraz ostrą, obserwowaną u tuczników osiągających wagę rzeźną. W ramach postaci chronicznej wyróżnia się ponadto martwicowe zapalenie jelit (necrotising enteritis – NE) oraz odcinkowe zapalenie jelita czczego (regional ileitis – RE). Śmiertelność zwierząt z objawami PE waha się w granicach od kilku do kilkunastu procent. Efektem adenomatozy jest przede wszystkim zahamowanie przyrostów masy ciała (m.c.) oraz pogorszenie współczynnika wykorzystania paszy.
W chwili obecnej w kraju PE stała się ważnym ekonomicznym problemem w hodowli świń. Choroba występuje zarówno w chlewniach o wysokim poziomie higieny świń jak w chlewniach zaniedbanych. Uporczywe biegunki, zahamowanie przyrostów m.c., pogorszenie współczynnika zużycia paszy, zróżnicowanie wagowe warchlaków i tuczników, determinują zmniejszenie opłacalności produkcji trzody w gospodarstwach dotkniętych tą chorobą.
Pojawienie się PE związane jest z wprowadzeniem do stada niezakażonego zwierząt będących nosicielami L. intracellularis. Wystąpieniu choroby sprzyjają czynniki stresowe takie jak: transport, zmiana żywienia i środowiska. Wskazuje to również na możliwość endogennego źródła choroby czyli ujawnienie się bezobjawowego nosicielstwa zarazka. Infekcja szerzy się przez kontakt z kałem. Świnie w wieku 8-16 tygodni stanowią źródło zakażenia środowiska. Siewstwo bakterii wraz z kałem stwierdza się po 7 dniach od infekcji. Utrzymuje się ono około 2 tygodnie. W warunkach terenowych do zakażenia dochodzi najczęściej za pośrednictwem sprzętu i urządzeń do karmienia zwierząt oraz przez nawóz.
