Małgorzata Kasprowicz-Potocka
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Sposoby na mikotoksyny cz. 2

Zabezpieczenie materiału paszowego przed rozwojem grzybów pleśniowych i ich metabolitów rozpocząć można już na polu lub w magazynie (patrz: Sposoby na mikotoksyny cz. 1). Porażenie materiału na polu szacowane jest nawet na 95%! Nie zawsze jednak działania zapobiegawcze są podejmowane we właściwym czasie lub są jednakowo skuteczne. W takim przypadku, po stwierdzeniu obecności grzybów lub mikotoksyn, należy zastosować środki prewencyjne, ograniczające wprowadzanie szkodliwych substancji do organizmów zwierząt, a pośrednio także ludzi.

Najczęściej stosowanym sposobem ograniczania skażenia jest detoksykacja. Według zaleceń FAO powinna być ona przeprowadzana w taki sposób, aby zahamować rozwój zarówno grzybów pleśniowych, jak i inaktywować mikotoksyny poprzez ich transformacje do związków nietoksycznych na takim poziomie, aby toksyn nie stwierdzać w produktach zwierzęcych. Jednocześnie niezbędne jest zachowanie właściwości sensorycznych, fizycznych i chemicznych oraz odżywczych pasz. Detoksykację przeprowadzać należy, gdy koszt zabiegu jest niższy od wartości paszy. Detoksykacja obejmuje szereg metod, które w znaczący sposób higienizują pasze. Należą do nich zabiegi fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Nie wszystkie jednak opisane poniżej metody znajdują zastosowanie praktyczne, ze względu na niebezpieczeństwo tworzenia toksycznych metabolitów, zmiany wartości odżywczej pasz lub koszty zabiegów.

Metody fizyczne
Jedną z metod jest mycie. Ziarniaki myje się wodą pod ciśnieniem, jednak ze względu na znaczne zawilgocenie materiału metodę tą stosuje się tylko do niektórych surowców zbożowych, np. przeznaczonych do fermentacji czy żywienia na mokro. Wilgotny materiał należy bowiem później wysuszyć, jeśli miałby być przechowywany, co wiąże się ze znacznymi nakładami finansowymi. 
Innym sposobem jest segregacja (sortowanie), która polega na oddzielaniu zainfekowanych ziarniaków na podstawie cech fizycznych, jak: wielkość, pomarszczenie, zmiana barwy, występowanie grzybni na powierzchni ziarniaków (Fot. 1). Eliminacja ziaren uszkodzonych i porażonych ogranicza występowanie grzybów pleśniowych i możliwość wtórnych infekcji zdrowych ziaren. Ręczna segregacja umożliwia redukcję do 70-90% fumonizyn. Na skalę przemysłową stosuje się także flotację oraz frakcjonowanie z użyciem stołów grawitacyjnych (Fot. 2). 
Naświetlanie to kolejny ze sposobów detoksykacji. Na skalę przemysłową stosuje się sortowanie mechaniczne z użyciem lamp ultrafioletowych lub promieni gamma. Metoda naświetlania pomaga ograniczyć liczbę grzybów, ale nie wpływa na zawartość mikotoksyn.Napromieniowanie promieniami gamma (4-5 kGray) inaktywuje grzyby z rodziny Fusarium sp., jednak większe dawki (powyżej 10 kGray) mogą zmniejszać zdolność kiełkowania nasion. Długa ekspozycja na promieniowanie słoneczne powoduje rozkład ponad 60% aflatoksyn po 30 godzinach naświetlania.